Operacja „Kustosz”

Jolanta Maria Kaleta

Wydawnictwo Psychoskok, Konin 2013

e-book

W ubiegłym roku, w kilkumiesięcznym zaledwie odstępie czasu ukazały się dwie sensacyjno-przygodowe książki o poszukiwaniach zagrabionego przez Niemców podczas II wojny i do dziś nie odnalezionego Portretu młodzieńca pędzla Rafaela. Pierwsza, bo już w styczniu, była Jolanta Maria Kaleta ze swoją Operacją „Kustosz”, nieco ponad pół roku później wyszedł Bezcenny Zygmunta Miłoszewskiego. Obie łączy sensacyjna fabuła i przedmiot poszukiwań, a jednak tylko ta druga święciła triumfy na listach bestsellerów. O Operacji „Kustosz” nie można wprawdzie powiedzieć, że przeszła całkiem niezauważona, jeśli wziąć pod uwagę kilka blogów, na których o niej napisano, jednak daleko jej do popularności Bezcennego. Nazwiska autorów bez wątpienia mają w tym swój udział, bo przy supersławnym Zygmuncie Miłoszewskim autorka Operacji „Kustosz” jest niemal anonimowa, choć ma na koncie chyba ze dwa razy więcej książek. Ale czy tylko o nazwisko chodzi? Czego jeszcze brakło Operacji „Kustosz”, aby bić rekordy popularności? Moim zdaniem: rozmachu. 

 

Zygmunt Miłoszewski nie żałował sobie pisząc Bezcennego, niczym nie ograniczał literackiej wyobraźni, niejednokrotnie przekraczając granice prawdopodobieństwa, nawet jak na fikcję literacką. Jego książka może się podobać, albo nie, jednak nie można mu odmówić fantazji godnej Dana Browna. Przy jego bohaterach o niemal nadprzyrodzonych cechach, przy pościgach samochodowych na zamarzniętym Bałtyku, zaangażowaniu „górki” politycznej, zamieszaniu w sprawę światowych potęg i spiskach na skalę międzynarodową powieść Jolanty Marii Kalety wypada skromniutko, siermiężnie wręcz. A przecież i w niej nie brak zdeterminowanych poszukiwaczy o nietypowych umiejętnościach, szemranych marszandów, niebezpiecznych scen z użyciem przemocy i wykorzystywania układów z władzą. 

 

Autorka po krótkim, acz interesującym wprowadzeniu, mającym przybliżyć czytelnikowi okoliczności, w jakich Portret młodzieńca pod koniec wojny opuścił Wawel, przenosi akcję powieści do roku 1989, czasu przemian społeczno-politycznych i upadku starego systemu. Od tej chwili cała rzecz dzieje się głównie na Śląsku. 

Wiktor, dziennikarz lokalnej gazety pasjonujący się losami zaginionych w wojennej zawierusze skarbów polskiej kultury, wreszcie dostaje paszport, którego dotąd regularnie mu odmawiano, bo nie chciał podpisać „lojalki”. Teraz może wyjechać do Niemiec, gdzie wiedzie trop najcenniejszego z nieodzyskanych przez Polskę obrazów. 

Równolegle do poszukiwań skarbów przystępuje esbek Zbyszek, zajmujący się tym dotychczas zawodowo, ale obecnie planuje szukać prywatnie, na własne konto. Głównie interesuje go „złoto Wrocławia”, ale obrazem, zwłaszcza Rafaelem, też by nie pogardził. 

Tych dwóch ludzi niemal wszystko dzieli, z metodami i motywacjami na czele, a łączy jedynie para wspólnych znajomych. Marina i Kuba są małżeństwem od kilkunastu lat, a ich związek właśnie przechodzi kryzys. Ona – urzędniczka we wrocławskim archiwum, całe popołudnia i wieczory przesiaduje w domu, ślęcząc nad przyniesionymi z pracy pilnymi sprawami i czekając na męża z obiadem, on – prywatny detektyw i były wojskowy szyfrant, od domowych obiadów woli alkohol i panienki. Jedyne, co jeszcze pozostało małżonkom, to wspólna pasja, bo oboje są z zamiłowania grotołazami. Wszystkie te okoliczności, cechy i umiejętności bohaterów będą miały istotne znaczenie w dalszej fazie powieści, choć do odnalezienia Portretu młodzieńca się nie przyczynią i dalej będzie czego szukać, ale już w Bezcennym :)

Pomimo zarzutów, jakie mam do Operacji Kustosz”, zacznę od stwierdzenia, że czytało mi się tę książkę bardzo przyjemnie. Naiwna do bólu, postaci czarno-białe, dobre albo złe i to w starym, babcinym stylu: jak wierna żona, to wiernością bezapelacyjną, jak esbek, to bez żadnego kręgosłupa moralnego, nie tylko polityczna szuja, ale też zbok i gwałciciel, itd., itp. Miałam wrażenia, jakby mentalnie książka adresowana była dla nastolatków, taki Pan Samochodzik, tyle tylko, że „z momentami”. Normalnie takie książki raczej mnie wkurzają, ale tym razem nie, o dziwo. Może przekroczony został w niej pewien próg naiwności, po którym zamiast wkurzać, powieść rozbraja. A jednak nie na tyle przekroczony, aby przerysowania uznać za zamierzone, obliczone na osiągniecie efektów specjalnych, jak w powieściach w stylu Kodu Leonarda albo Indiany Jonesa. Może gdyby autorka odważyła się posunąć dalej w przekraczaniu granic możliwego, to i z Operacji „Kustosz” wyszedłby bestseller przynajmniej na skalę krajową. A tak to otrzymujemy całkiem przyjemny nawet, ale dość przeciętny „zabijacz czasu” z elementami sensacji, wzbogaconej nieco wiedzą z dziedziny poszukiwania zaginionych dzieł sztuki. 

Tak, zdecydowanie rozmach, a nie nazwisko autora jest tą cechą, która wpływa na różnicę w odbiorze przeze mnie Bezcennego i Operacji „Kustosz”.