Friszta. Opowieść kabulska

Petra Procházková

Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2008

365 stron

Ocena 4,5/6

Narratorką w powieści jest Herra, córka Rosjanki i Tadżyka, która podczas studiów prawniczych w Rosji poznała przystojnego Nazira, kiedyś mudżahedina, a w czasie, gdy się poznali – studenta utrzymującego się z handlu ubraniami. Zerwała ze swoim dotychczasowym życiem, aby wyjść za ukochanego i zamieszkać z nim w Kabulu.

Opowiadana przez nią historia toczy się tuż po opuszczeniu stolicy przez talibów i wkroczeniu do Afganistanu wojsk amerykańskich, a wraz z nimi różnych misji humanitarnych. W tym czasie Herra już od dziesięciu lat wiedzie życie typowej afgańskiej kobiety, mieszka z rodziną męża, nosi burkę i wydaje się całkiem zadowolona z takiego stanu rzeczy. Afganki nie wychodzą nigdzie same, nie rozmawiają ani nie pokazują się bez burki mężczyznom spoza rodziny. A do rodzinnej legendy przeszła już opowieść o wujku, który poderżnął gardło żonie za to, że w czasie, gdy w domu przebywał obcy mężczyzna, krzyknęła na dziecko, przez co gość usłyszał jej głos.

W Kabulu ciężko o pracę, cała mieszkająca razem rodzina: Herra i Nazir, jego rodzice, dziadek i siostra (tytułowa Friszta) z mężem nierobem i gromadą dzieci, żyją z tego, co uda się zarobić Nazirowi „na taksówce”. Przypadek sprawia, że znająca obce języki Herra dostaje pracę przy misji humanitarnej. Tam poznaje Heidi – bardzo zaangażowaną, ale trochę głupawą Amerykankę upatrującą swoją rolę w wyedukowaniu miejscowych kobiet do życia na zachodnią modłę. Powrót do kontaktów z dawno porzuconym światem, a jeszcze bardziej nawiązanie tych kontaktów przez Frisztę prowadzi do dramatycznych wydarzeń i konieczności podjęcia przez obie kobiety życiowych wyborów, z których każdy oznacza rezygnację z czegoś bardzo ważnego dla naszych bohaterek. Niebagatelną rolę odegra też w tej historii Mad, ułomny na ciele i wyjątkowo, nie tylko jak na swój wiek, rozumny nastolatek.

Friszta to, oprócz wciągającej fabularnej historii, ciekawa i mająca istotne walory poznawcze opowieść o zwyczajach i życiu codziennym w Afganistanie. To również, a nawet przede wszystkim powieść o poszanowaniu dla inności i dla godności ludzi odmiennych od nas. I o tym, że wzajemne poznanie i wzajemna akceptacja prawa do bycia innym, niż sami jesteśmy, przynosi więcej korzyści niż traktowanie innego jako gorszego od nas. Za wydawnictwem zacytuję słowa Ludwiki Włodek-Biernat z GW, które wydają mi się nadzwyczaj trafne:

„Od Petry Procházkovej dowiadujemy się rzeczy, których nie powiedzieliby nam Afgańczycy. Albo uznaliby je za zbyt intymne (Afgańczycy biją żony, a w noc poślubną palą z nimi haszysz) albo za nieistotne (mężczyźni sikają w kucki a dzieci nie noszą majtek). Zwyczaje bohaterów ‘Friszty’ bywają egzotyczne. Męża napawa dumą, że żona z kolacji z zagranicznymi gośćmi wróciła w bagażniku, a nie, jak reszta pasażerów, na siedzeniach. A upokarza go, że odezwał się do niej obcy mężczyzna. Jednak duma jest zawsze słodka, a upokorzenie wszędzie boli tak samo. To mądra, wzruszająca i dowcipna książka o Innym, który nie jest wcale taki inny.”¹

We Friszcie bardzo dobrze i wyraziście ukazano różne reakcje ludzi w obliczu zderzenia dwóch odrębnych kultur, dwóch zupełnie odmiennych stylów życia, zwłaszcza życia kobiet. Pogarda i wyśmiewanie cudzych obyczajów rodzi niechęć, a nawet nienawiść i okopanie się na własnych pozycjach, czasami nawet zawziętą obronę racji, do których ten inny tak naprawdę wcale nie ma przekonania. Za to poszanowanie i tolerancja dla odmienności przy jednoczesnym pokazaniu, że samemu żyje się i myśli inaczej, budzi ciekawość i chęć poznania, bywa, że nawet prowadzi do zmiany własnych zwyczajów. W książce pełno jest przykładów na to, nie ma sensu ich tu przytaczać, bo właściwie cała powieść się z nich składa i zbudowana jest w oparciu o owe zróżnicowane postawy wobec odmienności.

Po lekturze powieści nie zmieniłam wprawdzie swoich poglądów na muzułmańskie obyczaje, które dla mnie są nie do przyjęcia, głównie z powodu wyjątkowej opresyjności wobec kobiet. Ale z książki niezbicie wynika, że tym ludziom, często również kobietom, odpowiada ich styl życia. A skoro tak, to jakie mamy prawo narzucać im inny i odbierać prawo do wolnego wyboru?

Ciekawa pozycja, warta poznania, bo pokazująca wartości i życie w świecie islamu z zupełnie innego punktu widzenia, niż to nam serwują liczne powieści o muzułmańskich zniewolonych kobietach.

1Z okładki