Mój ojciec Fidel

Alina Fernández

Wydawnictwo „Czytelnik”, Warszawa 1999

256 stron

Opublikowana w Polsce w 1999 roku przez „Czytelnika” fabularyzowana autobiografia nieślubnej córki Fidela dotychczas nie została wydana na Kubie i nie dziwi to z pewnością nikogo, kto książkę czytał, albo choćby o niej słyszał. Daleko jej bowiem do laurki, jaką wystawiłaby kochająca córka dobremu ojcu, a jeśli nie ojcu, to przynajmniej dobremu człowiekowi.

Takiego obrazu wielkiego przywódcy władze kubańskie nie mogą pokazać swojemu społeczeństwu, choć nie ulega wątpliwości, iż Alina Fernández nie jest obiektywna w tym, co pisze. To zgorzkniała kobieta, która wini ojca za swoje trudne dzieciństwo i nieudane życie. Jednak nawet biorąc poprawkę na to, że jej wspomnienia są relacją opuszczonego, pozbawionego ojcowskiej miłości dziecka, poznajemy Fidela z nie najlepszej prywatnej i nieoficjalnej strony. A choć (i chwała jej za to) nie przekracza pewnych założonych sobie granic prywatności ojca (przynajmniej nie do tego stopnia, jak oczekiwały tego tabloidy proponujące jej współpracę tabloidy), Alina nie oszczędza go, gdy idzie o pretensje o to, jakim był ojcem, przyjacielem, partnerem dla jej matki, wreszcie wodzem narodu. W żadnej z tych ról Fidel nie jest postacią kryształową. Z jej książki wyłania się obraz mężczyzny, który nie dba o byt materialny swojej rodziny, ale także przywódcy, który w rzeczywistości ma dość słabe pojęcie o tym, czego pragną i z jakimi trudnościami na co dzień borykają się Kubańczycy pod jego rządami. Fidel widziany oczami córki to despota dla swoich bliskich i dla obywateli Kuby, posługujący się służbami bezpieczeństwa do przeprowadzania swej woli tak w rodzinie, jak w kraju, bezwzględny wobec wszystkich, nawet swoich najwierniejszych rewolucyjnych towarzyszy. 

Koszary Moncado

Czasami krytyka wydaje się nawet za daleko posunięta, bo na podstawie opisywanych zdarzeń obiektywny czytelnik sformułuje jednak przychylniejsze oceny, niż ona to robiParadoksalnie niektóre fragmenty książki, które mają zaświadczać negatywnie o Fidelu jako ojcu, przemawiają za nim, jako człowieku idei. Alina opisuje taki epizod, gdy ojciec daje jej, wtedy samotnej matce, kilkadziesiąt peso wystarczających raptem na zapłacenie części rachunku za prąd, tłumacząc się, że nie może dać więcej, bo musi mieć coś dla Fidelita (najstarszego syna), który właśnie wraca z Moskwy. I druga, gdy częstuje ją swoim przysmakiem: pieczonymi ziarnami dyni, prosząc, by wzięła jedynie trochę, bo dostał tylko jedną puszkę. Dla Aliny to przykład na to, jak mało troskliwym był ojcem. Może tak, przecież korzystając ze swojej pozycji mógł miec wszystko. Ale tego nie wykorzystywał. I to też jest świadectwo tego, w jaki sposób sprawował dyktaturę.

Daleka jestem od apologizowania Castro, ale to, co można powiedzieć o nim złego, jest oczywiste, dlatego ograniczę się do pozytywów. A i takie warto dostrzec. Oceniając warunki życia na Kubie starajmy się pamiętać, że nie mamy do czynienia z europejskim poziomem życia. Kuba to zupełnie inny region świata. W krajach Ameryki Łacińskiej, nawet w tych bogatych, nie ma powszechnej służby zdrowia, nie ma powszechnej oświaty, a głodne dzieci żebrzą na ulicach wyciągając ręce do elity w wypasionych brykach. A Fidel dał swojemu narodowi dostęp do oświaty i szpitali, dał każdemu po równo ryżu i prądu. Wyszło wprawdzie żałośnie, nędznie, ale książka Aliny Fernández jest potwierdzeniem tego, że w przeciwieństwie do wielu dyktatorów, nie tylko iberoamerykańskich, wierzył w swoją ideę. Nawet jego brak troski o materialny byt córki świadczy o jego przekonaniu, że Kubańczycy mają to, co niezbędne do życia, że jego bliscy mogą żyć tak, jak reszta narodu. Może kiedyś okaże się, że Castro pod względem okradania narodu nie był lepszy od innych dyktatorów, na razie jednak nic nie wskazuje na to, aby miał miliardy dolarów gdzieś na kajmańskich kontach, i z książki Anity też to nie wynika. Luksus w wydaniu kubańskim, zastrzeżony dla elit politycznych, to basen w ogródku, przez który reszta ulicy cierpiała na braki wody, zaś przerwy w dostawie prądu jednakowo dotykały wszystkich mieszkańców uprzywilejowanej dzielnicy, jak i tych Kubańczyków, którzy mieszkali w pozostałych dzielnicach.

*

Polskie wydanie książki nie odniosło sukcesu, wystarczy spojrzeć na liczbę i wysokość ocen na Lubimy czytać i B-netce. Znałam te notowania, gdy rozpoczynałam lekturę i początkowo wydawały mi się w pełni uzasadnione, bo styl, w jakim napisano tę książkę, jest okropny. Nie wiem, czy to „zasługa” autorki, czy jakiegoś anonimowego „autora-ducha”, ale czytało się fatalnie. Przebiłam się jednak przez pierwsze kilkanaście stron nadętego grafomaństwa i kilkadziesiąt następnych utrzymanych w narracji zarozumiałego bobaska. Dalej albo było lepiej, albo przywykłam, w każdym razie forma przestała już odciągać uwagę od treści. Książka ma swoje plusy, trzeba tylko oceniać ją pod kątem tego, co Alina Fernández ma do opowiedzenia o swoim ojcu, a nie tego, jak to robi. Nie jest to może dobra literatura, dobra proza, ale to książka z rodzaju takich, w których treść należy stawiać ponad formę. Być może dla kogoś, kto zupełnie nie ma pojęcia o ostatnich pięćdziesięciu - sześćdziesięciu latach historii wyspy książka miejscami będzie wręcz nieczytelna, jednak dla osób interesujących się Fidelem i kubańskim komunizmem Mój ojciec Fidel to ciekawe dopełnienie wizerunku dyktatora i efektów jego dokonań, widzianych oczami członka najbliższej rodziny.

Najciekawsza byłaby zapewne dla samych mieszkańców Kuby, ale nie jest im niestety dane ją poznać. I dlatego ponawiam apel; może ktoś wie, skąd zdobyć elektroniczną wersję hiszpańskojęzycznej Alina. Memorias de la hija rebelde de Fidel Castro. Jeśli tak, bardzo proszę o kontakt.